Số Thập Phân: Định Nghĩa, Cách Đọc, Phép Tính Và Ứng Dụng

Người đăng: Quản trị viên

22/07/2025

Số thập phân là số được biểu diễn gồm phần nguyên và phần thập phân, cách nhau bởi dấu phẩy.. Ở hệ thống thập phân, mỗi chữ số bên phải dấu phẩy thể hiện giá trị phân số theo lũy thừa của 10. Khám phá những điều thú vị của con số này qua bài viết của Pico nhé!

Số thập phân là gì?

Là một loại số được sử dụng rộng rãi trong toán học và cuộc sống hàng ngày, dùng để biểu diễn các giá trị không phải là số nguyên.

Chúng bao gồm hai phần chính, được ngăn cách bởi dấu phẩy (ở Việt Nam) hoặc dấu chấm (ở một số quốc gia khác):

Phần nguyên: Là phần nằm bên trái dấu phẩy, biểu thị số đơn vị, chục, trăm, v.v.
Phần thập phân: Là phần nằm bên phải dấu phẩy, biểu thị các phần nhỏ hơn đơn vị như phần mười, phần trăm, phần nghìn, v.v.

Ví dụ: Số 3,14 có phần nguyên là 3 và phần thập phân là 14.

Cấu tạo và giá trị của các chữ số trong số thập phân

Mỗi chữ số đều có một giá trị vị trí nhất định. Tương tự như số nguyên, giá trị của một chữ số trong số có phần thập phân phụ thuộc vào vị trí của nó:

Phần nguyên:
- Chữ số đầu tiên bên trái dấu phẩy là hàng đơn vị.
- Chữ số tiếp theo là hàng chục.
- Và cứ thế tiếp tục.
Phần thập phân:
- Chữ số đầu tiên bên phải dấu phẩy là hàng phần mười.
- Chữ số thứ hai là hàng phần trăm.
- Chữ số thứ ba là hàng phần nghìn.
- Và cứ thế tiếp tục.

Ví dụ: Trong số 12,345:

1 thuộc hàng chục (10 đơn vị)
2 thuộc hàng đơn vị (2 đơn vị)
3 thuộc hàng phần mười (3/10)
4 thuộc hàng phần trăm (4/100)
5 thuộc hàng phần nghìn (5/1000)

Các phép tính cơ bản với số thập phân

Cộng số thập phân

Để cộng hai hay nhiều số có phần thập phân, bạn cần đặt thẳng hàng các dấu phẩy và các chữ số ở cùng một hàng (đơn vị, chục, phần mười, v.v.).

Sau đó, thực hiện phép cộng như số nguyên và đặt dấu phẩy ở tổng thẳng hàng với các dấu phẩy ở các số hạng.

Ví dụ: 2,5 + 3,75 = 6,25

Trừ số thập phân

Tương tự phép cộng, khi trừ số có phần thập phân, bạn cũng đặt thẳng hàng các dấu phẩy và các chữ số ở cùng một hàng.

Thực hiện phép trừ như số nguyên và đặt dấu phẩy ở hiệu thẳng hàng với các dấu phẩy ở số bị trừ và số trừ.

Ví dụ: 7,8 - 4,25 = 3,55

Nhân số thập phân

Khi nhân hai số có phần thập phân, bạn thực hiện phép nhân như với số nguyên mà không cần quan tâm đến dấu phẩy.

Sau đó, đếm tổng số chữ số ở phần thập phân của cả hai thừa số. Đặt dấu phẩy vào tích sao cho số chữ số ở phần thập phân của tích bằng tổng số chữ số bạn vừa đếm.

Ví dụ: 1,2 x 2,5 = 3,00

Chia số thập phân

Phép chia số có thập phân phức tạp hơn một chút:

Chia số dạng thập phân cho số tự nhiên: Thực hiện phép chia như số tự nhiên. Khi chia đến phần thập phân của số bị chia, đặt dấu phẩy vào thương.
Chia số dạng thập phân cho số dạng thập phân: Chuyển đổi số chia thành số tự nhiên bằng cách nhân cả số bị chia và số chia với 10, 100, 1000,... (tùy thuộc vào số chữ số ở phần thập phân của số chia). Sau đó, thực hiện phép chia như bình thường.

Ví dụ: 6,25 : 5 = 1,25

Cách đọc số thập phân

Việc đọc số có dạng thập phân khá đơn giản nếu bạn nắm được nguyên tắc cơ bản: đọc phần nguyên, sau đó đến từ "phẩy", rồi đọc phần thập phân.

Nguyên tắc chung:

Đọc phần nguyên: Đọc như đọc số tự nhiên bình thường.
Đọc dấu phẩy: Đọc là "phẩy".
Đọc phần thập phân: Đọc như đọc số tự nhiên bình thường, nhưng cần chú ý đến giá trị vị trí của chữ số cuối cùng.

Ví dụ minh họa:

2,5: Đọc là "hai phẩy năm". (Chữ số 5 ở hàng phần mười)
12,34: Đọc là "mười hai phẩy ba mươi tư". (Chữ số 4 ở hàng phần trăm)
0,7: Đọc là "không phẩy bảy". (Chữ số 7 ở hàng phần mười)

Lưu ý đặc biệt:

Nếu phần nguyên là 0, bạn có thể đọc là "không phẩy" hoặc bỏ qua từ "không" và đọc thẳng phần thập phân nếu ngữ cảnh cho phép (ví dụ trong một số trường hợp đo lường, ví dụ "chấm năm mét" thay vì "không phẩy năm mét", nhưng trong toán học nên đọc đầy đủ "không phẩy").
Khi đọc phần thập phân, các chữ số 0 đứng sau cùng ở phần thập phân có thể không cần đọc nếu chúng không có ý nghĩa về độ chính xác (ví dụ 1,50 có thể đọc là "một phẩy năm", tuy nhiên nếu chúng có ý nghĩa về độ chính xác thì vẫn đọc).

Các ứng dụng của số thập phân trong đời sống

Tiền tệ và tài chính

Mua sắm và thanh toán: Đây là ứng dụng phổ biến nhất. Giá cả hàng hóa, dịch vụ thường có phần lẻ (ví dụ: 12.500 đồng, 3,99 đô la). Số dạng thập phân giúp chúng ta tính toán chính xác số tiền phải trả, tiền thừa.
Ngân hàng và giao dịch: Các khoản tiền gửi, tiền rút, lãi suất ngân hàng, tỷ giá hối đoái đều sử dụng số dạng thập phân để đảm bảo độ chính xác tuyệt đối.
Kế toán và tài chính doanh nghiệp: Ghi nhận doanh thu, chi phí, lợi nhuận, chia cổ tức, tính toán thuế... đều cần đến số có dạng thập phân.
Đầu tư: Giá cổ phiếu, trái phiếu, tỷ lệ lợi nhuận đều được biểu thị bằng số có dạng thập phân.

Đo lường

Chiều dài, khối lượng, thể tích: Khi đo lường các đại lượng này, chúng ta thường cần đến độ chính xác cao hơn số nguyên. Ví dụ: chiều cao 1,75 mét, cân nặng 58,3kg, 0,5 lít nước, 2,75 mét vải.
Nhiệt độ: Nhiệt độ thường được ghi nhận bằng số có dạng thập phân (ví dụ: 28,5°C, -4,2°C).
Thời gian: Trong các cuộc thi thể thao, thời gian thường được đo đến phần trăm hoặc phần nghìn giây (ví dụ: 9,58 giây).
Áp suất, tốc độ, điện áp: Trong khoa học và kỹ thuật, các đại lượng này cũng thường được đo và biểu thị bằng số dạng thập phân để đảm bảo độ chính xác.

Khoa học và kỹ thuật

Nghiên cứu khoa học: Các phép đo, thí nghiệm trong vật lý, hóa học, sinh học đòi hỏi độ chính xác cao và thường sử dụng số có thập phân để ghi lại kết quả.
Thiết kế và chế tạo: Trong các ngành kỹ thuật như xây dựng, cơ khí, điện tử, số dạng thập phân được dùng để tính toán kích thước, dung sai, thông số kỹ thuật của vật liệu và chi tiết máy.
Dược phẩm và y tế: Tính toán liều lượng thuốc, nồng độ hóa chất, kết quả xét nghiệm (ví dụ: đường huyết 5,3 mmol/l) đều cần đến số có thập phân để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
Khí tượng thủy văn: Dự báo thời tiết, đo lượng mưa, mực nước biển (có thể âm hoặc dương) đều sử dụng số dạng thập phân.

Nấu ăn và ẩm thực

Công thức nấu ăn: Nhiều công thức yêu cầu lượng nguyên liệu không phải số nguyên (ví dụ: 0,5 kg bột, 1,25 chén đường) để món ăn đạt được hương vị và chất lượng tốt nhất.
Chia khẩu phần: Khi chia bánh, thức ăn cho nhiều người, chúng ta thường chia thành các phần thập phân để đảm bảo công bằng.

Tóm lại, số thập phân là một công cụ toán học mạnh mẽ, giúp chúng ta biểu diễn và xử lý các giá trị không nguyên một cách chính xác và chi tiết. Sự hiện diện của chúng trong mọi lĩnh vực của đời sống chứng tỏ vai trò không thể thiếu của chúng trong việc giúp con người hiểu và tương tác với thế giới xung quanh một cách hiệu quả hơn. Hy vọng những thông tin Pico chia sẻ đã mang đến dữ liệu có ích cho bạn!